ปลดล็อกขุมทรัพย์เขาสวนกวาง: "เที่ยวไปเทียวมา" พลิกโฉมพัฒนาโนนสมบูรณ์

Suriyanon Pholsim
Nov 11
2 min read

Updated: Nov 11

ตำบลโนนสมบูรณ์ ในอำเภอเขาสวนกวาง จังหวัดขอนแก่น เปรียบเสมือนอัญมณีที่ซ่อนเร้นซึ่งเปี่ยมไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติอันอุดมสมบูรณ์ โดยมีแหล่งท่องเที่ยวที่โดดเด่นอย่างน้ำตกธารสวรรค์และน้ำตกสาลิกาเป็นหัวใจสำคัญ อย่างไรก็ตาม ศักยภาพอันล้ำค่านี้ยังไม่ถูกนำมาใช้ประโยชน์อย่างเต็มที่ เนื่องจากความท้าทายด้านโครงสร้างพื้นฐานที่ไม่เอื้ออำนวยและการขาดการประชาสัมพันธ์ที่มีประสิทธิภาพ

เพื่อปลดล็อกศักยภาพดังกล่าว นักศึกษาชั้นปีที่ 2 จากวิทยาลัยการปกครองท้องถิ่น มหาวิทยาลัยขอนแก่น ภายใต้รายวิชานโยบายสาธารณะและการประเมินผลนโยบาย ได้สังเคราะห์ข้อมูลจากการลงพื้นที่และประยุกต์ใช้เครื่องมือวิเคราะห์นโยบายสาธารณะ เพื่อจัดทำข้อเสนอเชิงนโยบาย "เที่ยวไปเทียวมา" ซึ่งเป็นแผนงานที่บูรณาการความคิดสร้างสรรค์เข้ากับการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงประจักษ์ เพื่อพลิกฟื้นเศรษฐกิจและส่งเสริมการท่องเที่ยวของพื้นที่ให้เติบโตอย่างยั่งยืนโดยมีชุมชนเป็นศูนย์กลาง บทความนี้จะนำพาทุกท่านมาดูเนื้อหาสำคัญของรายงาน พร้อมทั้งประเมินคุณภาพในมิติต่าง ๆ เพื่อถอดรหัสให้เห็นว่าเหตุใดรายงานของนักศึกษากลุ่มนี้จึงมีความโดดเด่นและน่าจับตามองจนได้รับการันตีมาตรฐาน "Suri Standard"

แต่ก่อนจะไปดูเนื้อหา ขอพาทุกท่านมาชมกับคอนเทนท์สนุกสนาน สาระดี ๆ กับการทำงานในพื้นที่ของนักศึกษากลุ่มนี้ ตามวิถีเด็ก COLA กันครับ...!!

โนนสมบูรณ์... ที่นี่ไม่ได้มีแค่ธรรมชาติ แต่คือชุมชนที่มีชีวิตและจิตวิญญาณ

เมื่อพูดถึงการท่องเที่ยวเชิงธรรมชาติ หลายคนอาจนึกถึงเพียงทิวทัศน์ที่สวยงาม แต่สำหรับตำบลโนนสมบูรณ์ เสน่ห์ของที่นี่ลึกซึ้งกว่านั้น เพราะธรรมชาติผูกพันอยู่กับวิถีชีวิตและจิตวิญญาณของผู้คนอย่างแยกไม่ออก ที่นี่เป็นที่ตั้งของ น้ำตกสาลิกา และ น้ำตกธารสวรรค์ สองแหล่งน้ำธรรมชาติที่ยังคงความอุดมสมบูรณ์ และจิตวิญญาณที่ว่านี้ยังถูกถักทอลงบนผืนผ้าลายไก่และกวางอันเป็นเอกลักษณ์ หรือสานเป็นเสื่อกกที่สะท้อนภูมิปัญญาท้องถิ่น

สิ่งที่ทำให้ที่นี่พิเศษคือ "ประเพณีทำบุญต้นน้ำ" ซึ่งจัดขึ้นทุกปีเพื่อแสดงความเคารพและขอบคุณธรรมชาติที่เป็นแหล่งต้นน้ำหล่อเลี้ยงชีวิต แต่จุดแข็งที่สำคัญที่สุดกลับมาจากพลังของผู้คน นั่นคือ "จิตสำนึกสาธารณะ" ของชาวบ้าน ที่ร่วมแรงร่วมใจกันทำความสะอาดและดูแลรักษาแหล่งท่องเที่ยวให้สวยงามอยู่เสมอ ที่นี่... การมาเยือนจึงไม่ใช่แค่การ 'เสพ' ธรรมชาติ แต่คือการ 'ซึมซับ' จิตวิญญาณของชุมชนผู้พิทักษ์

1. จากปัญหา สู่ข้อเสนอนโยบาย “เที่ยวไปเทียวมา”

รายงานฉบับนี้เริ่มต้นจากการมองเห็นทั้งศักยภาพและปัญหาของพื้นที่ ก่อนจะนำไปสู่การสังเคราะห์ข้อเสนอนโยบายที่ตอบโจทย์อย่างเป็นรูปธรรม

1.1. พื้นที่เป้าหมาย ศักยภาพและปัญหาของตำบลโนนสมบูรณ์ โดยพื้นที่ศึกษาคือ ตำบลโนนสมบูรณ์ อำเภอเขาสวนกวาง จังหวัดขอนแก่น ซึ่งนักศึกษาได้วิเคราะห์บริบทไว้อย่างน่าสนใจ เช่น

ด้านศักยภาพ จุดแข็งที่สำคัญของพื้นที่คือความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติ โดยมีแหล่งท่องเที่ยวที่โดดเด่นและมีเสน่ห์เป็นทุนเดิมอยู่แล้ว เช่น น้ำตกสาลิกา และ น้ำตกธารสวรรค์ ซึ่งสามารถพัฒนาให้เป็นแม่เหล็กดึงดูดนักท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ได้
ด้านปัญหา อย่างไรก็ตาม พื้นที่ยังเผชิญกับข้อจำกัดหลายประการที่ถูกระบุไว้ในบทที่ 2 ของรายงาน ได้แก่ ปัญหาโครงสร้างพื้นฐาน โดยเฉพาะถนนที่เชื่อมต่อระหว่างหมู่บ้านหลายสายยังชำรุด, การประชาสัมพันธ์แหล่งท่องเที่ยวยังไม่แพร่หลาย ทำให้ไม่เป็นที่รู้จักในวงกว้าง และที่สำคัญคือ การขาดแคลนที่พักสำหรับนักท่องเที่ยว และการไม่มีระบบขนส่งสาธารณะที่เชื่อมต่อไปยังแหล่งท่องเที่ยวโดยตรง

1.2. กระบวนการวิเคราะห์เชิงระบบ โดยสิ่งที่ทำให้รายงานฉบับนี้แตกต่างคือการใช้เครื่องมือวิเคราะห์ที่หลากหลายและเป็นระบบ เพื่อให้เข้าใจปัญหาอย่างรอบด้าน ไม่ใช่มองเพียงผิวเผิน โดยนักศึกษาได้นำกรอบการวิเคราะห์ที่สำคัญมาใช้ เช่น STEEPI Analysis, การวิเดราะห์ SWOT Analysis ระดับพื้นที่ (Area-based SWOT Analysis) และ TOWS Matrix เพื่อระบุจุดแข็ง, จุดอ่อน, โอกาส, และอุปสรรคของพื้นที่ ก่อนจะนำข้อมูลทั้งหมดมาสังเคราะห์เป็นกลยุทธ์เชิงนโยบายที่สอดคล้องกับบริบทจริง จากการวิเคราะห์ศักยภาพของตำบลโนนสมบูรณ์ พบว่าพื้นที่แห่งนี้มีจุดแข็งที่เป็นทุนสำคัญในการพัฒนาหลายประการ ดังนี้

แหล่งท่องเที่ยวเชิงธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ มีน้ำตกสาลิกาและน้ำตกธารสวรรค์เป็นแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่สวยงามและเป็นที่รู้จักในระดับท้องถิ่น
ประเพณีและเทศกาลที่เป็นเอกลักษณ์ มี "งานบวงสรวงน้ำตก" ซึ่งเป็นประเพณีท้องถิ่นที่สำคัญ และตั้งอยู่ใกล้เคียงกับ "เทศกาลงานไก่ย่างเขาสวนกวาง" ที่มีชื่อเสียงระดับประเทศ
พลังของชุมชนและจิตสาธารณะ คนในชุมชนมีความสามัคคีและจิตอาสาในการร่วมมือกันทำกิจกรรมเพื่อส่วนรวม เช่น การทำความสะอาดแหล่งท่องเที่ยวในพื้นที่
จุดแวะพักที่มีเสน่ห์ มีร้านกาแฟสไตล์ธรรมชาติที่สามารถดึงดูดนักท่องเที่ยวกลุ่มที่ชื่นชอบการพักผ่อนและสัมผัสบรรยากาศท้องถิ่นได้

2. ความท้าทายสู่การเป็นจุดหมายปลายทาง

แม้จะมีศักยภาพสูง แต่การพัฒนาการท่องเที่ยวในตำบลโนนสมบูรณ์ยังคงเผชิญกับอุปสรรคสำคัญหลายประการที่ต้องได้รับการแก้ไขอย่างเร่งด่วน ได่้แก่

1. โครงสร้างพื้นฐานและการคมนาคม ถนนที่ใช้เชื่อมต่อระหว่างหมู่บ้านหลายสายอยู่ในสภาพชำรุดทรุดโทรม อีกทั้งยังขาดระบบขนส่งสาธารณะที่มีประสิทธิภาพ ทำให้การเดินทางของนักท่องเที่ยวที่ไม่มีรถยนต์ส่วนตัวเป็นไปอย่างยากลำบาก

2. การขาดการประชาสัมพันธ์ สถานที่ท่องเที่ยวที่สวยงามหลายแห่งยังไม่เป็นที่รู้จักในวงกว้าง เนื่องจากขาดการส่งเสริมและการประชาสัมพันธ์ที่ต่อเนื่องและเข้าถึงกลุ่มเป้าหมาย

3. ปัญหาด้านทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม ในช่วงฤดูแล้ง แหล่งน้ำธรรมชาติมีปริมาณน้ำไม่เพียงพอ ซึ่งส่งผลกระทบโดยตรงต่อความสวยงามของน้ำตก นอกจากนี้ การจัดการขยะในแหล่งท่องเที่ยวยังไม่มีประสิทธิภาพเท่าที่ควร

4. สิ่งอำนวยความสะดวกสำหรับนักท่องเที่ยว จำนวนโรงแรมและที่พักภายในตำบลยังมีอยู่อย่างจำกัด ทำให้นักท่องเที่ยวส่วนใหญ่ต้องเดินทางไปพักในพื้นที่อื่น ซึ่งเป็นการลดโอกาสในการสร้างรายได้ให้กับชุมชน

3. ข้อเสนอเชิงนโยบาย "เที่ยวไปเทียวมา" แผนพัฒนาการท่องเที่ยวโดยชุมชน

เพื่อตอบสนองต่อความท้าทายและปลดล็อกศักยภาพของพื้นที่ ข้อเสนอเชิงนโยบาย "เที่ยวไปเทียวมา" จึงถูกออกแบบขึ้นเพื่อเป็นพิมพ์เขียวในการพัฒนา โดยมีแนวคิดหลักคือ "เที่ยวที่ตรงนี้ ไปต่อที่นี่" ซึ่งมุ่งเน้นการสร้างเส้นทางการท่องเที่ยวที่เชื่อมโยงกันอย่างสะดวกสบายและมีประสิทธิภาพ โดยมีวัตถุประสงค์ เป้าหมาย และกลยุทธ์หลักดังนี้

วัตถุประสงค์ (Objectives)	เป้าหมาย (Goals)
1. ดึงดูดนักท่องเที่ยวสู่ท้องถิ่น	1. นักท่องเที่ยวสนับสนุนเศรษฐกิจชุมชน
2. อำนวยความสะดวกในการเดินทาง	2. ลดความยุ่งยากในการวางแผนเดินทาง
3. ประชาสัมพันธ์สถานที่ท่องเที่ยว	3. ลดอัตราการว่างงานในชุมชน

โดยนโยบายนี้จะขับเคลื่อนผ่านกิจกรรมที่สร้างสรรค์และเน้นการมีส่วนร่วมของชุมชน เช่น

ทริปนำเที่ยวโดยคนในชุมชน ชาวบ้านทำหน้าที่เป็นผู้นำเที่ยวชมธรรมชาติและเรียนรู้วิถีชีวิต เพื่อสร้างประสบการณ์ที่น่าประทับใจและเป็นกันเอง
เชื่อมโยงการท่องเที่ยวครบวงจร จัดทำแพ็คเกจท่องเที่ยวที่รวมการเดินทาง, ที่พัก, และร้านอาหารผ่านช่องทาง Line Official Account เพื่อความสะดวกในการจองและวางแผน
การตลาดแบบบอกต่อ (Viral Marketing) สร้างแคมเปญบนโซเชียลมีเดีย (เช่น TikTok) โดยให้นักท่องเที่ยวโปรโมตพื้นที่เพื่อแลกรับส่วนลด 1,000 บาท หากคลิปมียอดไลก์ถึง 10,000 ครั้ง
พัฒนาเศรษฐกิจชุมชน ส่งเสริมการจำหน่ายสินค้าท้องถิ่นและของที่ระลึกที่มีอัตลักษณ์ เช่น ผ้าทอลายไก่และกวาง เพื่อสร้างรายได้เสริมให้กับคนในพื้นที่

4. นโยบายนี้คุ้มค่าและได้ผลจริงหรือไม่?

หัวใจสำคัญของข้อเสนอเชิงนโยบายที่รัดกุมคือการประเมินผลกระทบและความคุ้มค่าอย่างเป็นระบบ ข้อเสนอ "เที่ยวไปเทียวมา" ได้ผ่านกระบวนการวิเคราะห์เชิงเศรษฐมิติและเศรษฐศาสตร์เพื่อยืนยันศักยภาพในการสร้างประโยชน์ที่เป็นรูปธรรม ดังนี้

ผลกระทบต่อรายได้ชุมชน จากการวิเคราะห์ความแตกต่างในความแตกต่าง (Difference-in-Differences) คาดการณ์ว่านโยบายนี้จะช่วยเพิ่มรายได้เฉลี่ยของแรงงานในพื้นที่ได้ประมาณ 1,607 บาทต่อเดือน เมื่อเทียบกับพื้นที่ที่ไม่ได้ดำเนินนโยบาย
ความคุ้มค่าในการลงทุน การวิเคราะห์ต้นทุน-ผลประโยชน์ (Cost-Benefit Analysis) พบว่านโยบายนี้มีความคุ้มค่าทางการเงิน โดยมีอัตราส่วนผลประโยชน์ต่อต้นทุน (BCR) อยู่ที่ 1.077 ซึ่งชี้ชัดว่านโยบายมีความคุ้มค่าในเชิงการเงิน โดยทุก 1 บาทที่ลงทุนจะสร้างผลตอบแทนทางเศรษฐกิจและสังคมกลับคืนมา 1.077 บาท
ตัวชี้วัดความสำเร็จ ความสำเร็จของนโยบายจะถูกวัดผลผ่านตัวชี้วัดที่ชัดเจน ดังนี้ (1) รายได้เฉลี่ยต่อครัวเรือนเพิ่มขึ้น 20% (2) ความพึงพอใจของนักท่องเที่ยวไม่น้อยกว่า 80% และ (3) อัตราการว่างงานในชุมชนลดลง 60%

บทสรุป จากห้องเรียนสู่พิมพ์เขียวเพื่อการพัฒนาท้องถิ่น

"เที่ยวไปเทียวมา" ถือเป็นรายงานตัวอย่างที่ดีของการทำงานวิเคราะห์นโยบายที่ครบถ้วนทุกมิติ ตั้งแต่การทำความเข้าใจปัญหาอย่างลึกซึ้งผ่านการมีส่วนร่วมกับชุมชน, การออกแบบนโยบายที่สร้างสรรค์, การเชื่อมโยงองค์ความรู้ทางทฤษฎีเข้ากับการปฏิบัติ, ไปจนถึงการประเมินผลเชิงประจักษ์ที่ทำให้ข้อเสนอมีน้ำหนักและน่าเชื่อถือ ข้อเสนอที่ปรากฏในรายงานฉบับนี้จึงไม่ใช่เป็นเพียงแบบฝึกหัดทางวิชาการเพื่อการเรียนรู้ในห้องเรียน แต่มีศักยภาพที่จะเป็น "พิมพ์เขียว" (Blueprint) ที่หน่วยงานท้องถิ่น เช่น เทศบาลตำบลโนนสมบูรณ์ หรือหน่วยงานระดับอำเภอ สามารถนำไปพิจารณาและพัฒนาต่อยอดให้เกิดขึ้นจริงได้ เพื่อสร้างประโยชน์ทางเศรษฐกิจและสังคมให้กับชุมชนอย่างยั่งยืน

ในฐานะอาจารย์ ผมขอแสดงความชื่นชมนักศึกษาคณะผู้จัดทำทุกคนสำหรับความทุ่มเทและผลงานอันทรงคุณค่าชิ้นนี้ ซึ่งได้พิสูจน์ให้เห็นแล้วว่าพลังของคนรุ่นใหม่สามารถสร้างสรรค์แนวทางการพัฒนาที่น่าสนใจและเป็นประโยชน์ต่อสังคมได้อย่างแท้จริง