ถอดรหัส ‘พันธมิตรเชิงนโยบาย’ กุญแจความสำเร็จการผลักดันนโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าไทย

Suriyanon Pholsim
May 13
1 min read

"เปิดเบื้องหลังความสำเร็จการผลักดันนโยบาย 'หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า' ของไทย สู่บทเรียนการบริหารจัดการสุขภาพระดับโลก" ผ่านงานศึกษาวิเคราะห์การผลักดันนโยบายหลักประกันสุขภาพไทย ส่วนหนึ่งของการจัดการเรียนการสอนในรายวิชา "การผลักดันนโยบายและการมีส่วนร่วมของประชาชน" ภาคเรียนที่ 2/2567 ของนักศึกษาปริญญาตรี สาขาการจัดกปกครองและกิจการสาธารณะ ซึ่งได้นำเอาทฤษฎีกลุ่มพันธมิตรเชิงนโยบาย (Advocacy Coalition Framework : ACF) มาวิเคราะห์กับปรากฎการณ์ทางการเมืองและการผลักดันนโยบายที่เกิดขึ้นจริงในประเทศไทย คือ "นโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า"

Overview-ภาพรวมเนื้อหา

นโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า (Universal Health Coverage - UHC) ของไทยได้รับการยกย่องว่าเป็นหนึ่งในความสำเร็จที่โดดเด่นของประเทศ โดยสามารถทำให้ประชาชนทุกกลุ่มเข้าถึงบริการสุขภาพที่มีคุณภาพได้อย่างทั่วถึง โดยไม่ต้องกังวลถึงภาระค่าใช้จ่ายทางการแพทย์ที่เกินตัว

รางานฉบับนี้นักศึกษาได้นำเอาทฤษฎีกลุ่มพันธมิตรเชิงนโยบาย (Policy Advocacy Coalition Framework) มาวิเคราะห์กลยุทธ์สำคัญที่ทำให้การผลักดันนโยบายประสบความสำเร็จ ซึ่งพบว่าความร่วมมือจากพันธมิตรหลากหลายกลุ่ม ทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสังคม องค์กรระหว่างประเทศ และนักวิชาการ คือกุญแจสำคัญของความสำเร็จ ผ่านการดำเนินกลยุทธ์ที่มีประสิทธิภาพสูง เช่น การสร้างแรงสนับสนุนทางการเมือง การประชาสัมพันธ์เชิงรุก และการบูรณาการข้อมูลวิชาการในการตัดสินใจนโยบาย อย่างไรก็ตาม รายงานฉบับนี้ยังเผยถึงอุปสรรคสำคัญที่ยังเป็นข้อท้าทายต่อการดำเนินนโยบาย โดยเฉพาะการจำกัดด้านทรัพยากร งบประมาณที่ไม่เพียงพอ ความซับซ้อนของกฎหมาย และปัญหาการบริหารจัดการที่ยังต้องปรับปรุงอย่างต่อเนื่อง ซึ่งงานศึกษานี้เสนอแนะว่าการเสริมสร้างความร่วมมือของทุกภาคส่วน การพัฒนากลไกการจัดสรรทรัพยากรที่มีประสิทธิภาพ และการปรับนโยบายให้สอดคล้องกับบริบทที่เปลี่ยนแปลง จะช่วยให้ระบบสุขภาพไทยก้าวสู่ความยั่งยืน และเป็นแบบอย่างที่นานาชาติสามารถเรียนรู้และนำไปปรับใช้ได้

นโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า (Universal Health Coverage: UHC) เป็นนโยบายที่มีเป้าหมายให้ประชาชนทุกคนสามารถเข้าถึงบริการสุขภาพที่มีคุณภาพ โดยไม่ต้องแบกรับภาระค่าใช้จ่ายสูง ซึ่งไทยเริ่มอย่างเป็นทางการในปี พ.ศ. 2545 ภายใต้ชื่อ "โครงการ 30 บาทรักษาทุกโรค" เป้าหมายสำคัญของนโยบายคือ ลดช่องว่างด้านเศรษฐกิจและสังคม ทำให้ทุกคนโดยเฉพาะกลุ่มรายได้น้อยและผู้ที่อยู่ในพื้นที่ห่างไกลสามารถเข้าถึงบริการทางการแพทย์ได้ง่ายขึ้น ส่งผลโดยตรงต่อการลดอัตราการเจ็บป่วยและเสียชีวิตจากโรคที่รักษาได้ อย่างไรก็ตาม ระบบบริการสุขภาพของประเทศไทยมีปัญหาหลายด้าน ไม่ว่าจะเป็น งบประมาณไม่เพียงพอ ข้อจำกัดทางโครงสร้างและระบบการบริหารจัดการ ทำให้ระบบสุขภาพยังไม่สามารถรองรับความต้องการที่เพิ่มขึ้นอย่างมีประสิทธิภาพได้อย่างเต็มที่ รวมถึงปัญหาคุณภาพบริการที่ยังไม่สามารถกระจายได้อย่างทั่วถึง ส่งผลให้เกิดความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงบริการสุขภาพระหว่างประชาชนในเมืองและพื้นที่ชนบทที่ห่างไกล นำมาสู่ความเคลื่อนไหวในการผลักดันนโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า โดยงานศึกษานี้สะท้อนให้เห็นกลยุทธ์ที่กลุ่มพันธมิตรใช้ในการผลักดันวาระนโยบายหลักประกันสุขภาพในภาพรวมทั้งหมด 8 กลยุทธ์ ได้แก่

กลยุทธ์หลักฐานเชิงประจักษ์ (Evidence-Based Strategy) โดยเน้นการนำข้อมูลวิชาการและข้อมูลเชิงประจักษ์มาใช้เพื่อโน้มน้าวและกำหนดนโยบายให้ชัดเจน
กลยุทธ์การสร้างกลุ่มพันธมิตร (Coalition Building) โดยสร้างความร่วมมือของหลายภาคส่วน ทั้งภาครัฐ เอกชน ประชาสังคม และองค์กรระหว่างประเทศ
กลยุทธ์รณรงค์สร้างความตระหนักรู้ทางสังคม (Public Awareness Campaigns) ผ่านสื่อและกิจกรรมชุมชนต่าง ๆ เพื่อเพิ่มความรู้ความเข้าใจในประโยชน์ของนโยบายและสิทธิด้านสุขภาพ
กลยุทธ์ล็อบบี้โดยตรง (Direct Lobbying) โดยการเข้าหาผู้มีอำนาจตัดสินใจโดยตรง เพื่อผลักดันให้เกิดการเปลี่ยนแปลงนโยบาย
กลยุทธ์การตรวจสอบและประเมินผล (Monitoring and Evaluation) ใช้เพื่อติดตามผลและประสิทธิภาพของนโยบาย เพื่อปรับปรุงและแก้ไขปัญหาให้ทันเวลา
กลยุทธ์การผลักดันผ่านผู้มีอิทธิพลในสังคม โดยอาศัยบุคคลที่มีชื่อเสียงและอิทธิพลทางสังคมมาสนับสนุนนโยบาย
กลยุทธ์การตีกรอบและสื่อสาร (Framing and Communication) การกำหนดกรอบสารที่ชัดเจนเพื่อสื่อสารให้เกิดความเข้าใจและสนับสนุนนโยบาย
กลยุทธ์การใช้กระบวนการศาลและการผลักดันเชิงกฎหมาย เพื่อสร้างความชอบธรรมและความต่อเนื่องในการดำเนินนโยบาย

เอกสารไฟล์รายงาน

สำหรับรายงานฉบับ นักศึกษาสามารถออกแบบโครงสร้างการศึกษาทางวิชาการที่ครบถ้วน ไม่ว่าจะเป็น บทนำ การทบทวนวรรณกรรม การวิเคราะห์กลยุทธ์ การวิเคราะห์บทบาทพันธมิตร,การวิเคราะห์อุปสรรค และข้อเสนอแนะ เป็นระบบตามมาตรฐานรายงานวิจัยหรือการวิเคราะห์นโยบายสาธารณะนอกจากนี้ ยังการนำเสนอข้อมูลเชิงประจักษ์และการใช้ข้อมูลสนับสนุนและนำเสนอข้อมูลภาพรวมได้ครอบคลุม แต่ข้อมูลยังขาดการวิเคราะห์เชิงเปรียบเทียบหรือการอธิบายเชิงเหตุผลในเชิงลึก การใช้ข้อมูลแบบสอบถามยังขาดการอภิปรายเชิงวิพากษ์ต่อเนื่องจากผลการวิเคราะห์อยู่ อย่างไรก็ตาม นักศึกษาสามารถวิเคราะห์เชิงวิชาการและการอภิปรายได้ ไม่ว่าจะเป็นการนำเสนออุปสรรคและปัจจัยความสำเร็จมีความครบถ้วน ครอบคลุมทั้งมิติสังคม การเมือง และเศรษฐกิจ และมีการวิเคราะห์ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายที่มีความชัดเจน ครอบคลุมหลายมิติ และสอดคล้องกับอุปสรรคที่ระบุในรายงาน

ในภาพรวม รายงานฉบับนี้สะท้อนถึงความพยายามของนักศึกษาในการวิเคราะห์นโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าอย่างครอบคลุม ทั้งด้านกลยุทธ์ พันธมิตร และอุปสรรค โดยเฉพาะการเน้นบทบาทพันธมิตรเชิงนโยบายถือเป็นจุดเด่นที่แสดงถึงความเข้าใจในธรรมชาติของนโยบายสาธารณะที่ต้องอาศัยพลังขับเคลื่อนข้ามภาคส่วน (cross-sectoral collaboration)